Παληόχωρα, Βυζαντινή Μαρώνεια

Παληόχωρα, Βυζαντινή Μαρώνεια

el

MAR.14

40.874305

25.51188

Η παλαιοχριστιανική και βυζαντινή πόλη της Μαρώνειας είναι κατά πολύ μικρότερη σε έκταση, σε σχέση με την αρχαία πόλη. Η αρχαία πόλη - κράτος των 4.240 στρεμμάτων περιορίζεται, την περίοδο αυτή, στο νοτιοδυτικό άκρο, σε μια οχυρωμένη πόλη (κάστρο), με έκταση μόλις 190 στρέμματα. Αντιστοιχεί, στον σημερινό παράλιο οικισμό του Αγίου Χαραλάμπους, όπου βρίσκεται το αρχαίο και το σύγχρονο λιμάνι και στον ελαιώνα, στη θέση “Παληόχωρα”. Τον 4ο μ.Χ. αιώνα, η Μαρώνεια γίνεται έδρα επισκοπής.
Στο κέντρο περίπου της βυζαντινής πολιτείας έχουν ανασκαφεί τα θεμέλια τρίκλιτης, παλαιοχριστιανικής βασιλικής, που χρονολογείται τον 5ο - 6ο μ.Χ. αιώνα. Λόγω της ύπαρξης προγενέστερων κτισμάτων ή της διέλευσης παρακείμενης οδού, το αίθριο παρουσιάζει απόκλιση από τον κατά μήκος άξονα. Οι ανασκαφικές εργασίες της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας στη βυζαντινή Μαρώνεια ξεκίνησαν το 1973 και συστηματικότερα από το 1985.
Το μεσοβυζαντινό τείχος, που περικλείει την πόλη, έχει σχήμα ακανόνιστου τραπεζίου. Στη βόρεια πλευρά του ενισχύθηκε με περιτείχισμα, ενώ στις γωνίες υπάρχουν τετράπλευροι πύργοι.
Μετά την καταστροφή της παλαιοχριστιανικής βασιλικής, ο χώρος, τον 7ο - 8ο αιώνα, μετατρέπεται σε απέραντο νεκροταφείο. Οι τάφοι ήταν κιβωτιόσχημοι και στην πλειονότητά τους χωρίς κτερίσματα. Μεγάλος αριθμός των τάφων, ανήκε σε νήπια και παιδιά. Στο αίθριο, καταστράφηκε τελείως η μαρμάρωση της κεντρικής αυλής.
Τη μεσοβυζαντινή περίοδο, στα ερείπια της παλαιοχριστιανικής βασιλικής οικοδομήθηκε τμήμα μεσοβυζαντινού οικισμού και νεκροταφείου της ίδιας περιόδου. Η κατοίκηση διήρκεσε από τον 9ο-10ο αιώνα έως το β’ μισό του 13ου αιώνα. Τα κτίσματα ενσωματώθηκαν στη βασιλική και χρησιμοποίησαν οικοδομικό της υλικό. Μέσα στα κτίρια, βρέθηκαν πιθάρια, υποδοχές πιθαριών, εστίες, θολοσκέπαστος φούρνος με τσουκάλι στο εσωτερικό του, μικροί αποθέτες με όστρεα, βυζαντινός αμφορέας, οστά. Στο βόρειο τμήμα του αιθρίου κτίσθηκε τριμερές, κοσμικό κτίριο επιβλητικού μεγέθους και με δεύτερο όροφο. Το μέγαρο αυτό, λόγω και των ευρημάτων που βρέθηκαν εκεί (μεταξύ άλλων εφυαλωμένη κεραμική στον αποθέτη και κουτρούβιο μύρου) πιθανόν ταυτίζεται με την κατοικία επιφανούς προσώπου από τη Μαρώνεια. Επιπλέον, στο ανατολικό τμήμα των κλιτών της βασιλικής, ιδρύθηκαν δύο μονόχωρα, λασπόχτιστα ναϋδρια, που συνέχισαν την παράδοση της λατρείας στον χώρο. Η πλούσια εφυαλωμένη κεραμική, τα νομίσματα, τα μολυβδόβουλλα, οι σφραγίδες και οι σταυροί δείχνουν τη συνεχή κατοίκηση του χώρου, στο πέρασμα του χρόνου, μέχρι και τον 13ο αιώνα.
Στην κάτοψη εικονίζονται, με γαλάζιο χρώμα, τα ανασκαμμένα κατάλοιπα της βασιλικής και, με πορτοκαλί χρώμα, τα κατάλοιπα των κτισμάτων.
Στο νότιο μεσοβυζαντινό ναϋδριο, όπως μπορούμε να παρατηρήσουμε και στην αεροφωτογραφία, διατηρήθηκε το ψηφιδωτό δάπεδο του νότιου κλίτους της παλαιοχριστιανικής βασιλικής, στον χώρο του ιερού βήματος. Πάνω στο δάφνινο στεφάνι του διακόσμου εδράζονταν η Αγία Τράπεζα.
Δυστυχώς ο κίονας-βάση καλύπτει την αφιερωματική επιγραφή του χορηγού που υπήρχε στο κέντρο του στεφανιού.
Αντίστοιχα, στον νάρθηκα του βορείου ναϋδρίου, βρίσκονταν δύο μεγάλοι ορθογώνιοι ταφικοί χώροι. Κατασκευάστηκαν από αρχιτεκτονικά μέλη παλαιότερου κτιρίου σε δεύτερη χρήση, ενώ είχαν διαδοχικές ταφές και ανακομιδές οστών στο εσωτερικό τους.
Το γεγονός ότι οι κάτοικοι είχαν τους τάφους μέσα από τα τείχη και δίπλα στα σπίτια τους είναι δείγμα της ανασφάλειας στην οποία ζούσαν.
Τα ψηφιδωτά δάπεδα της παλαιοχριστιανικής βασιλικής έχουν αποκαλυφθεί και συντηρηθεί. Εντοπίζονται κυρίως στις στοές του αιθρίου και στο κεντρικό κλίτος. Χαρακτηρίζονται από μεγάλη ποικιλία χρωμάτων και περίτεχνα σχέδια με καλοδουλεμένες λεπτομέρειες. Τα εντυπωσιακά σχέδια θυμίζουν αντίστοιχα ψηφιδωτά σε κτίσματα της ιδίας περιόδου στη Βόρεια Αφρική και στην Ανατολική Μεσόγειο.
Στο κεντρικό κλίτος, ψηφιδωτή επιγραφή παραδίδει το όνομα ενός χορηγού: Βαρνάβας, ο οποίος συνέδραμε στην κατασκευή του ψηφιδωτού δαπέδου «υπέρ ευχής», για την ευτυχία της οικογένειάς του. Υπήρχαν και άλλες αφιερωματικές επιγραφές και άλλων κληρικών ή λαϊκών, που δε σώζονται. Οι ζώνες του δαπέδου χωρίζονται μεταξύ τους με λευκές ταινίες.
Τα ψηφιδωτά δάπεδα του αιθρίου σώζονται σε καλύτερη κατάσταση. Στη νότια στοά ανακαλύφθηκε διάκοσμος, μοναδικός στα ψηφιδωτά δάπεδα του ελλαδικού χώρου: οι γνωστοί από την ελληνιστική τέχνη «κόμβοι του Ηρακλή», που σχηματίζουν οκτάγωνα. Μέσα στα οκτάγωνα, συναντούμε θέματα ποικίλα: πουλιά, φύλλα, καρπούς, άνθη, αγγεία, γεωμετρικά θέματα. Χαρακτηριστική είναι η παράσταση ενός δελφινιού με τρίαινα, αλλά και ενός πουλιού που ξεφεύγει από το κλουβί του. Στη βόρεια στοά υπάρχει κατεστραμμένη η παράσταση λαγού με σταφύλι. Τα θέματα προέρχονται σαφώς από την αρχαία, ελληνική εικονογραφία και χρησιμοποιήθηκαν συμβολικά ή για καθαρά διακοσμητικούς λόγους.
Απεικονίζονται σηρικοί τροχοί, με σταυρούς στο εσωτερικό τους, κυματοειδείς ταινίες, σπειρομαίανδροι, βαθμιδωτά τρίγωνα, άνθη λωτού, δαφνόφυλλα και πλήθος σχεδίων.
Οι γωνίες στα διάχωρα κοσμούνται με κρινάνθεμα.
Στο κέντρο του ιερού της παλαιοχριστιανικής βασιλικής, ανακαλύφτηκε ένας σημαντικός αριθμός ελεφαντοστέινων ευρημάτων, που αποτελούν αντιπροσωπευτικά δείγματα μικρογλυπτικής και χρονολογούνται στα τέλη του 5ου - αρχές του 6ου αιώνα.
Δύο αντικείμενα αποδίδουν πέλματα δεξιών ποδιών με σανδάλια.
Βρέθηκαν ακόμη, δύο ανάγλυφες, ολόσωμες μορφές, σε στάση δέησης.
Στη μία, παριστάνεται νεαρός, αγένειος άνδρας, με κοντή, στρογγυλή κόμμωση, που φορά χιτώνα και ιμάτιο.
Η δεύτερη μορφή σώζεται ακέφαλη και παριστάνει άνδρα με στρατιωτική στολή. Πιθανόν να πρόκειται για τον προφήτη Δανιήλ, που δέεται ανάμεσα στα λιοντάρια.

TH

http://www.xanthi.ilsp.gr/cultureportalweb/article.php?article_id=845&topic_id=43&level=4&belongs=38&area_id=59&lang=gr

Κατά τους παλαιοχριστιανικούς και βυζαντινούς χρόνους η Μαρώνεια διατήρησε την ονομασία της. Παρά το γεγονός ότι η έκτασή της περιορίστηκε σε μια μικρή περιοχή δίπλα τη θάλασσα, η Μαρώνεια αποτέλεσε μια ακμαία πόλη-λιμάνι του βόρειου Αιγαίου κατά τη βυζαντινή περίοδο και διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην περιοχή. Από τον 4ο αιώνα μ.Χ. μνημονεύεται σαν έδρα επισκοπής, η οποία αποσπάστηκε από τη Μητρόπολη της Τραϊανούπολης στα μέσα του 5ου αιώνα μ.Χ. και αναδείχτηκε αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή, εξαρτώμενη από το Οικουμενικό Πατριαρχείο.

Οι ανασκαφικές έρευνες στη βυζαντινή Μαρώνεια, οι οποίες ξεκίνησαν κατά τη δεκαετία του 1960, αποκάλυψαν σημαντικά αρχιτεκτονικά σύνολα και μνημεία και πλήθος ευρημάτων.

Στη θέση Παράθυρα της Μαρώνειας αποκαλύφθηκαν επιτύμβιες επιγραφές και καμαροσκεπείς παλαιοχριστανικοί τάφοι.

Στη θέση Παλαιόχωρα, κοντά στον Άγιο Χαράλαμπο, αποκαλύφθηκε το αίθριο μεγάλης βασιλικής με ψηφιδωτά δάπεδα του 6ου αιώνα μ.Χ., τα οποία έχουν αποκολληθεί. Στην ίδια περιοχή αποκαλύφθηκαν το νεκροταφείο των σκοτεινών χρόνων και τμήμα του βυζαντινού οικισμού.

Σημαντικό είναι ένα βυζαντινό μοναστήρι, το οποίο εντοπίστηκε στη θέση Σύναξη και φαίνεται πως είναι χτισμένο πάνω στα ερείπια ιουστινιάνειας τρίκλιτης βασιλικής με εγκάρσιο κλίτος. Το ανατολικό τμήμα της έχει σχήμα τρίκογχου και είναι κατασκευασμένο από καμπύλα μάρμαρα ρωμαϊκού ηρώου. Στο πλαίσιο αναστηλωτικών έργων έγινε αποκατάσταση του τρίκογχου ιερού και αποκολλήθηκε και επανατοποθετήθηκε το ψηφιδωτό του ΒΔ παρεκκλησίου της.

Από τη βυζαντινή Μαρώνεια προέρχεται τμήμα βαλανείου (λουτρού) εποχής Ιουστινιανού Α' και κόγχη εκκλησίας, κάτω από εκκλησία του 11ου-12ου αιώνα, η οποία σώζει τοιχογραφία με φυλλοφόρο σταυρό. Η τοιχογραφία χρονολογείται στη δεύτερη φάση της εικονομαχίας.

Κοντά στο λιμάνι της αρχαίας και βυζαντινής Μαρώνειας και στον παραθαλάσσιο οικισμό του Αγίου Χαράλαμπου σώζονται τα ερείπια της Βυζαντινής οχύρωσης, η οποία έφερε και προτείχισμα. Τμήματα του τείχους διατηρούνται σε μεγάλο ύψος, ενώ χαρακτηριστικοί είναι και οι κτιστοί ληνοί (πατητήρια) που σώζονται στις εξωτερικές γωνίες των τετράπλευρων και στρογγυλών πύργων και εικάζεται ότι προορίζονταν για κοινή χρήση.

Από τη βυζαντινή Μαρώνεια σώζεται επίσης άφθονη εφυαλωμένη κεραμική, η οποία χρονολογείται από τον 9ο-10ο αιώνα μ.Χ. έως την εποχή των Παλαιολόγων, μετάλλινοι σταυροί και πλήθος μαρμάρινων αρχιτεκτονικών μελών και άλλων ευρημάτων.

Στον Άγιο Γεώργιο, την απόκρημνη κορυφή του βουνού στα ανατολικό της αρχαίας Μαρώνειας, εντοπίστηκαν λείψανα ναϊδρίων. Στη θέση Πάτος αποκαλύφθηκε τμήμα θωρακίου και συμφυούς πεσσίσκου από παλαιοχριστιανικό άμβωνα, ενώ στη θέση Κουμβούκι βρέθηκε ενεπίγραφο τμήμα υπερθύρου.

Κατά τη μεταβυζαντινή εποχή (17ος-18ος αιώνας) οι πειρατικές επιδρομές ανάγκασαν τους κατοίκους να αποσυρθούν από τα παράλια και να ιδρύσουν σε απόσταση 4χλμ μακριά από τη θάλασσα το σημερινό χωριό Μαρώνεια.

Βιβλιογραφία:

Αθανασιάδης Π. (2003). Ψηφίδες από τη Θράκη του χτες. Εκδόσεις Πάραλος, διαθέσιμο στη διαδικτυακή διεύθυνση: http://alex.eled.duth.gr/Eldoseis/athan/index.htm. (Ημερομηνία τελευταίας επίσκεψης: 21-10-2007).

Αναγνωστοπούλου-Χατζηπολυχρόνη Η., (1988). Ανασκαφικές έρευνες στη Μαρώνεια και στα Σύμβολα, ΑΕΜΘ 1 (1987), σελ. 439-443.

Αρχαιολογικός Άτλας του Αιγαίου ? Από την Προϊστορία έως την Ύστερη Αρχαιότητα, (1998). Έκδοση Υπουργείου Αιγαίου-Πανεπιστημίου Αθηνών, σελ. 177-178.

Αρχαιολογικό Μουσείο Κομοτηνής, (2001). Το αρχαιολογικό έργο στη Θράκη 1998-2000, Περιλήψεις των ανακοινώσεων, Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, διαθέσιμο στη διαδικτυακή διεύθυνση:
http://alex.eled.duth.gr/Diadromes1/Research/index.htm. (Ημερομηνία τελευταίας επίσκεψης: 21-10-2007).

Αρχαιολογικός οδηγός, (1999). Έκδοση Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, σελ. 21.

Αρχαιολογικός Χάρτης Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης, Έκδοση Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, σελ. 4.

Δεσύλλας Ν., (1996). Θράκη ? Χρώματα και αποχρώσεις. Εκδόσεις Σύνολο, σελ.8, 12.

Δήμος Μαρώνειας. Έκδοση Δήμου Μαρώνειας.

Ελλάς-Ανατολική Μακεδονία-Θράκη, (1992). Γενική Γραμματεία Περιφέρειας Ανατ. Μακεδονίας ? Θράκης.

Ζήκος Ν., (1984). Βυζαντινό οδοιπορικό στη Θράκη, στο Αρχαιολογία 13, Αφιέρωμα: Θράκη, σελ. 75.

Θράκη, Το σταυροδρόμι των Ελλήνων, (2000). Εκδόσεις Αδάμ, σελ. 17, 21, 23, 122, 125-126, 129.

Κούκος Μ. (1991). Στα βήματα του Ορφέα, Οδοιπορικό της Θράκης, διαθέσιμο στη διαδικτυακή διεύθυνση: http://alex.eled.duth.gr/Eldoseis/Koukos/orfeas/index.htm. (Ημερομηνία τελευταίας επίσκεψης: 21-10-2007).

Κουρκουτίδου Νικολαϊδου Ε.-Ασημακοπούλου Ατζακα Π., (1987-1990). Παλαιοχριστιανικό κτίσμα στη Μαρώνεια. Θρακική Επετηρίδα 7, σελ. 103-144.

Λάββας Γ.-Καραδέδος Γ., (1990). Βιτρουβιανές εφαρμογές στο θέατρο και σε υστεροκλασική κατοικία της Μαρώνειας, στο Μνήμη Δ. Λαζαρίδη, Πόλις και Χώρα στην Αρχαία Μακεδονία και Θράκη, Πρακτικά αρχαιολογικού συνεδρίου στην Καβάλα 9-11 Μαΐου 1986, σελ. 655-672.

Λαζαρίδης Δ., (1972). Μαρώνεια και Ορθαγορία. Αρχαίες Ελληνικές Πόλεις, αρ. 16.
Μαρώνεια: Πολιτιστική Εξέλιξη από την Αρχαιότητα ως τα Νεότερα Χρόνια, (2002). Έκδοση Υπουργείου Πολιτισμού ? ΙΘ' Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων.

Μπακιρτζής Χ., (1994). Βυζαντινή Θράκη, στο Θράκη, Γενική Γραμματεία Περιφέρειας Ανατ. Μακεδονίας ? Θράκης, σελ. 165-166.

Οδηγός περιήγησης Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, (2000). Έκδοση Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, σελ. 77-78.

Πελεκίδης Χ., (1994). Οι Έλληνες στη Θράκη, στο Θράκη, Γενική Γραμματεία Περιφέρειας Ανατ. Μακεδονίας ? Θράκης, σελ. 108.

Νομός Ροδόπης, Έκδοση Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης.

Σάρλα - Πεντάζου M., Πεντάζος Β., (1984). Μαρώνεια, στο Αρχαιολογία 13, Αφιέρωμα: Θράκη, σελ. 44-49.

Τριαντάφυλλος Δ., (1983). Συμμαχία Ρωμαίων και Μαρωνιτών. Θρακική Επετηρίδα 4, σελ. 419-446.

Τριαντάφυλλος Δ., (1994). Αρχαία Θράκη, στο Θράκη, Γενική Γραμματεία Περιφέρειας Ανατ. Μακεδονίας ? Θράκης, σελ. 42, 71-76.

Τσιμπίδης - Πεντάζος Ε., (1973). Ανασκαφή Μαρώνειας, ΠΑΕ, σελ. 83-86.

Τσιμπίδης - Πεντάζος Ε., (1975Α). Ανασκαφή Μαρώνειας, ΠΑΕ, σελ. 136-139.

Τσιμπίδης - Πεντάζος Ε., (1976Α). Ανασκαφή Μαρώνειας, ΠΑΕ, σελ. 130.

Τσιμπίδης - Πεντάζος Ε., (1978). Ανασκαφή Μαρώνειας, ΠΑΕ, σελ. 73-75.

Τσιμπίδης - Πεντάζος Ε., (1980). Ανασκαφή Μαρώνειας, ΠΑΕ, σελ. 1-2.

Τσιμπίδης - Πεντάζος Ε., (1982). Ανασκαφή Μαρώνειας, ΠΑΕ, σελ. 27-30.

Τσιμπίδης - Πεντάζος Ε., (1983Α). Ανασκαφή Μαρώνειας, ΠΑΕ, σελ. 27-29.

Τσιμπίδης - Πεντάζος Ε., (1985). Ανασκαφή Μαρώνειας, ΠΑΕ, σελ. 76-79.

Τσιμπίδης - Πεντάζος Ε., (1986). Ανασκαφή Μαρώνειας, ΠΑΕ, σελ. 146-148.

Τσιμπίδης - Πεντάζος Ε., (1990). Το αρχαίο θέατρο στη Μαρώνεια, στο Μνήμη Δ. Λαζαρίδη, Πόλις και Χώρα στην Αρχαία Μακεδονία και Θράκη, Πρακτικά αρχαιολογικού συνεδρίου στην Καβάλα 9-11 Μαΐου 1986, σελ. 637-644.

Rodopi, The land of the legends, (1998). Έκδοση Νομαρχίας Ροδόπης, σελ. 10-11, 13, 54-58.