Δημόκριτος

Δημόκριτος

el

ABD.04.03.08

40.933563

24.972281

Δημόκριτος (περίπου 470 - 390 περίπου π.Χ.). Γεννήθηκε στα Άβδηρα και υπήρξε φιλόσοφος και μαθητής του Λεύκιππου. Θεωρείται και ως ο πατέρας, της ατομικής θεωρίας. Ο Δημόκριτος ήταν πολυταξιδεμένος, πολυγραφότατος και πολυμαθής, με ευρεία γνώση πολλών επιστημών, όπως: η ηθική, η ποιητική, η πολεμική τέχνη, η ζωγραφική, η φυσική, τα μαθηματικά, η γραμματική, η φωνητική. Τα έργα του χάθηκαν πιθανότατα από τους αντιπάλους του. Σώζονται μόνο μικρά αποσπάσματα, από μεταγενέστερους συγγραφείς, καθώς και οι τίτλοι των έργων του. Του είχαν αποδώσει και το προσωνύμιο ‘Γελασίνος’, επειδή ήταν συχνά ο ίδιος εύθυμος και αντιμετώπιζε την καθημερινότητα αισιόδοξα, πιστεύοντας ότι το γέλιο είναι πηγή ζωής.

Δημόκριτος,, (περίπου 470,, έως,, 390 περίπου, προ Χριστού). Γεννήθηκε στα Άβδηρα και υπήρξε φιλόσοφος και μαθητής του Λεύκιππου. Θεωρείται,, και ως ο πατέρας, της ατομικής θεωρίας. Ο Δημόκριτος ήταν πολυταξιδεμένος, πολυγραφότατος,, και πολυμαθής, με ευρεία γνώση πολλών επιστημών, όπως: η ηθική, η ποιητική, η πολεμική τέχνη, η ζωγραφική, η φυσική, τα μαθηματικά, η γραμματική, η φωνητική. Τα έργα του χάθηκαν,, πιθανότατα από τους αντιπάλους του. Σώζονται,, μόνο μικρά αποσπάσματα, από μεταγενέστερους συγγραφείς, καθώς και οι τίτλοι των έργων του. Του είχαν αποδώσει και το προσωνύμιο ‘Γελασίνος’, επειδή ήταν συχνά ο ίδιος εύθυμος,, και αντιμετώπιζε την καθημερινότητα αισιόδοξα, πιστεύοντας ότι το γέλιο,, είναι πηγή ζωής.

0:55

H

http://www.xanthi.ilsp.gr/cultureportalweb/article.php?article_id=938&topic_id=14&level=&belongs=&area_id=1&lang=gr

Ο δεύτερος ατομικός φιλόσοφος είναι ο Δημόκριτος, ο οποίος γεννήθηκε το 460 π.Χ. στα Άβδηρα της Θράκης και ήταν συνομήλικος του Σωκράτη. Αναφέρεται ότι συνέγραψε πολλές δεκάδες πραγματείες, από οι οποίες σήμερα σώζονται αποσπασματικά ή με σύντομες αναφορές σε έργα μεταγενέστερων συγγραφέων (π.χ. Διογένης Λαέρτιος). Ο Δημόκριτος, όπως φαίνεται από τον κατάλογο των έργων του και από πολλά αποσπάσματα που διασώθηκαν από αυτά, ήταν ένα πνεύμα καθολικό. Αντικείμενα της φιλοσοφίας του αποτέλεσαν πολλοί τομείς της ανθρώπινης ζωής, όπως η ηθική, η ποιητική, η πολεμική τέχνη, η ζωγραφική, η φυσική, τα μαθηματικά, η γραμματική, η φωνητική. Ο πλούτος των γνώσεων, η οξύτητα και η συνέπεια του πνεύματος του, καθιστούν τον Δημόκριτο κορυφαίο ανάμεσα στους συγχρόνους και προηγούμενους φιλοσόφους, ενώ από πολλούς θεωρείται πρόδρομος του Αριστοτέλη.

Οι ατομικοί φιλόσοφοι, όπως και οι Ίωνες, αναζητούσαν μια απάντηση στο ερώτημα: πως είναι δυνατή η μεταβολή εν γένει των πραγμάτων, ένα ερώτημα που απασχόλησε τη φιλοσοφική σκέψη ακόμα περισσότερο, μετά τη διατύπωση της ελεατικής θεωρίας. Σύμφωνα με τους Ελεάτες, το ον είναι ένα, ακίνητο και αμετάβλητο, γεγονός που συνεπάγεται ότι ούτε η κίνηση, αλλά ούτε και η μεταβολή είναι δυνατή. Η παρμενίδεια οντολογία απορρίπτει την πολλαπλότητα του «είναι» βασισμένη στην προϋπόθεση ότι έξω από το ον δεν υπάρχει τίποτα και ότι συνεπώς το μη ον, δηλαδή το κενό, δεν υπάρχει, εφόσον η πραγματικότητα είναι γεμάτη από το ον. Η πολλαπλότητα των πραγμάτων που μας περιβάλλουν φαίνεται ως ον, αλλά δεν είναι παρά ένα φαινόμενο.

Η ατομική θεωρία στοχεύει στο να φέρει σε συμφωνία την ελεατική θέση του ενός και αμετάβλητου όντος με βασικά χαρακτηριστικά της εμπειρικής πραγματικότητας, όπως αυτή μας δίνεται στην αισθητηριακή αντίληψη και μάλιστα έχοντας σαν δεδομένο το γεγονός της αλλαγής των πραγμάτων.

Ο Δημόκριτος, λοιπόν, δεν προσπαθεί να κλονίσει τη θέση του Παρμενίδη για την ενότητα του όντος. Η βασική έννοια του ατόμου του Δημόκριτου κρατά τα βασικά οντολογικά χαρακτηριστικά του παρμενίδειου όντος, αλλά τώρα δεν είναι πλέον ένα, αλλά πολλά. Για να ξεπεράσει ο Δημόκριτος τις δυσκολίες της οντολογίας του Παρμενίδη, θεώρησε ότι και το μη ον υπάρχει με την έννοια του κενού χώρου, γεγονός που του δίνει την ευχέρεια να υποστηρίξει τη διαιρετότητα του όντος και τη δυνατότητα της κίνησης και της μεταβολής. Το παρμενίδειο ον θρυμματίζεται έτσι σε άπειρα κομμάτια που είναι ξεχωριστά μέσα στον κενό χώρο, και τίποτα δεν μπορεί να εισχωρήσει σε αυτά και να τα κομματιάσει περαιτέρω. Τα έσχατα δομικά στοιχεία των όντων, δηλαδή τα απειροελάχιστα σωματίδια της ύλης, ονομάζονται, πλέον άτομα και είναι αιώνια, αμετάβλητα, αγέννητα και άφθαρτα, ομογενή και άτμητα, αλλά και ποιοτικά όμοια, γεγονός που διασώζει την ενότητα του κόσμου.

Η αντίθεση της ενότητας του κόσμου και η πολλαπλότητα των φαινομένων που υπήρξε το κατεξοχήν πρόβλημα της προσωκρατικής φιλοσοφίας, λύνεται με μια σύνθεση μονιστικών και πλουραλιστικών στοιχείων. Ενώ, λοιπόν, η ιωνική και η ελεατική φιλοσοφία προβάλλονται στη θεωρία του Δημόκριτου, τώρα οικοδομείται παράλληλα μια πλουραλιστική αντίληψη του κόσμου. Τα άτομα του Δημόκριτου δεν επιδέχονται ποιοτικούς προσδιορισμούς. Οι μόνες διαφορές τους είναι ποσοτικές, διαφορές δηλαδή στη μορφή, στο μέγεθος και στη θέση. Οι διάφορες ποιότητες, όπως το χρώμα, η θερμοκρασία, η γεύση κ.α. δεν είναι και ιδιότητες των ατόμων, αλλά προκύπτουν κατά την αντιληπτική διαδικασία από τα ερεθίσματα που προέρχονται από τα άτομα ή από τις συνενώσεις των ατόμων. Τα άτομα από μόνα τους απλώς πληρούν χώρο, δεν αποτελούνται από ορισμένη ποιοτικώς ύλη. Η μεταβολή, η πολλαπλότητα και οτιδήποτε γίνεται αντιληπτό σαν πραγματικότητα υπάρχει μόνο ως ποσοτική σχέση μεταξύ των ατόμων, δηλαδή ως διάταξη, σύνθεση και κίνησή τους στο χώρο. Ακόμα και η φθορά, η αλλοίωση των πραγμάτων αποδίδεται στην αλλοίωση του τρόπου με τον οποίο είχαν συνδεθεί αρχικά τα άτομα, ώστε να αποτελέσουν ένα ορισμένο αντικείμενο. Τα ίδια τα άτομα, που με την κίνησή τους στο χώρο δημιουργούν την ποσοτική πολλαπλότητα του φαινομενικού κόσμου, δεν είναι αντιληπτά από τις αισθήσεις. Ο κόσμος της εμπειρίας μας παραμένει απρόσιτος στην παρατήρηση, είναι ένα απλό φαινόμενο.

Η παραδοχή ότι όλες οι μεταβολές στον κόσμο της εμπειρίας μας ανάγονται σε κινήσεις αποκλειστικά των αμετάβλητων ατόμων οδήγησε το Δημόκριτο να απορρίψει όλες τις ποσότητες σαν υποκειμενικές. Υποστηρίζει ότι κανένα φαινόμενο δεν παρουσιάζεται όπως πραγματικά είναι, αλλά μόνο όπως φαίνεται στον καθένα. Όλες οι ιδιότητες που σχετίζονται με τις αισθήσεις είναι υποκειμενικές και η μόνη αληθινή γνώση που υπάρχει για τα πράγματα είναι ότι αυτά αποτελούνται από άτομα και κενό. Το γλυκό και το πικρό, το θερμό και το ψυχρό, το χρώμα δεν είναι τίποτα άλλο παρά υποκειμενικές ιδιότητες. Η κίνηση, δηλαδή, των ατόμων προκαλεί συγκρούσεις και ενώσεις ανάμεσά τους με αποτέλεσμα τη δημιουργία σύνθετων σωμάτων. Τα άτομα παραμένουν αναλλοίωτα, αλλά οι ενώσεις τους έχουν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία των ποιοτήτων που παρατηρούμε στη φύση, δηλαδή των χρωμάτων, των γεύσεων, των θερμοκρασιών. Η κίνηση, λοιπόν, είναι η ανώτατη αρχή που προκαλεί τη δημιουργία του κόσμου και σε αυτήν οφείλεται η πολυμορφία της ορατής πραγματικότητας.

Τέλος, ο Δημόκριτος ολοκληρώνει τη θεωρία του με την παραδοχή μιας τρίτης αρχής, της αρχής της αιτιότητας, που αποτελεί το θεμέλιο της φυσικής αναγκαιότητας. Σύμφωνα με αυτή την αρχή, ο Δημόκριτος υποστηρίζει ότι τίποτα δεν γίνεται τυχαία, αλλά τα πάντα διέπονται από την αναγκαιότητα, έχουν μια ορισμένη αιτία. Το κάθε γεγονός επιδέχεται μια αιτιακή εξήγηση στη γλώσσα της κρούσης των ατόμων. Σε αυτό το σημείο ο Δημόκριτος εξηγεί πως δεν ενδιαφέρει και δεν έχει νόημα στη θεωρία του το ερώτημα για την αρχή της κίνησης των ατόμων. Η κίνηση των ατόμων δεν έχει αρχή.

Ακριβώς πάνω σε αυτό το ζήτημα ο Αριστοτέλης επικρίνει τους ατομικούς, γιατί αγνόησαν το πρόβλημα ενός πρώτου κινούντος αίτιου και αναφέρει συγκεκριμένα για τον Δημόκριτο ότι αρνήθηκε να θέσει το ερώτημα για την αρχή ή το αίτιο ενός αιωνίου όντος, όπως είναι κίνηση. Επιπλέον, επειδή τα γνωρίσματα του ατόμου είναι αποκλειστικά γεωμετρικά, δεν παίζει ρόλο στη θεωρία του Δημόκριτου η έννοια της δύναμης. Κατά συνέπεια είναι στατική και η αντίληψη για την ύλη. Η κίνηση θεωρείται δεδομένη, όπως επίσης και η ύπαρξη της ύλης.

Παρά τις «ατέλειες» ή τις «ελλείψεις» της ατομικής θεωρίας και τις επικρίσεις που δέχτηκε, η οντολογία του Δημόκριτου με την αναγωγή όλων των ποιοτικών προσδιορισμών σε ποσοτικούς προετοίμασε το έδαφος για τη νεότερη επιστήμη που χαρακτηρίζεται κατεξοχήν από την ποσοτική αντίληψη του κόσμου και αποτελεί τη βασική προϋπόθεση για τη γένεση της φυσικομαθηματικής επιστήμης, όπου το βασικό δομικό στοιχείο του ατομικού προτύπου επιτρέπει τη μαθηματική περιγραφή της φυσικής πραγματικότητας.

Ο Δημόκριτος, εκτός από την ατομική θεωρία που διατύπωσε, διαμόρφωσε και μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη Ηθική. Τόνισε ότι ύψιστο αγαθό στη ζωή του ανθρώπου είναι το ήθος ως έκφραση κοινωνικής συμπεριφοράς και θεωρούσε πως είναι απαραίτητο να επιδιώκεται το μέτρο στις απολαύσεις.

Βιβλιογραφία:

Αυγελής Ν. (2000). Εισαγωγή στη Φιλοσοφία, σελ. 81-86.

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, (1971). Τόμος Β, Αρχαϊκός Ελληνισμός, Εκδοτική Αθηνών, σελ. 436-437.

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, (1972). Τόμος Γ2, Κλασικός Ελληνισμός, Εκδοτική Αθηνών, σελ. 318, 443, 454, 485, 492, 502, 507-508, 515, 524, 528, 533-534.